Inhoud

Leek (Gronings: (De) Laik of De Lieke, Fries: De Like) is een dorp en gemeente in Noord-Nederland, in het Westerkwartier van de provincie Groningen.

De gemeente Leek omvat naast het dorp Leek de volgende plaatsen: Diepswal, Enumatil, Lettelbert, Midwolde, Oostwold, Tolbert en Zevenhuizen. Tot de gemeentelijke herindeling in 1990 hoorde ook een deel van Boerakker bij Leek, nu hoort dat (op enkele adressen na) bij de gemeente Marum. Plannen om beide gemeenten in 1990 samen te voegen gingen uiteindelijk niet door.

In 2013 is op basis van het advies Grenzeloos Grunnen in de provincie Groningen een traject gestart richting een gemeentelijke herindeling. Hierin wordt voorgesteld om in het Westerkwartier te komen tot één gemeente bestaande uit de huidige gemeenten Grootegast, Leek, Marum en Zuidhorn. De gemeente Leek grenst aan Drenthe en Friesland. Leek is een Millennium Gemeente.

Hoofdplaats van de gemeente is het gelijknamige dorp, dat is ontstaan bij de schans die er in de Tachtigjarige Oorlog werd aangelegd. De naam is ontleend aan de beek de Lek (of Leke) en heet op kaarten uit het midden van de 19e eeuw nog "De Leek". De plaats wordt ook nu nog wel De Leek genoemd. De inwoners van Leek noemt men Leeksters.

De Friese wortels van het dorp Leek komen terug in de naam van het winkelcentrum 'Liekeblom', de Leeksterbloem vernoemd naar de prijs bij een schaatswedstrijd uit eerdere jaren rond De Li(e)ke en de boomwallen in het zogenaamde coulisselandschap die vroeger deel uitmaakten van uitlopers van het Friese Woud.

In het centrum van Leek is een kleine kerk gevestigd, die als kapel van de vroegere bewoners van Nienoord kan worden beschouwd. De kerk van Nienoord is de kerk van Midwolde, waar zich ook het praalgraf van Carel Hieronymus van In- en Kniphuisen en zijn echtgenote Anna van Ewsum bevindt.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn er veel bezittingen en huizen van joden geconfisqueerd. Ter nagedachtenis aan 71 gedeporteerden werd er de Samuel Levie Stichting opgericht. Deze stichting beheert nu in het voormalige schooltje een museum en is tevens een meldpunt voor discriminatie. In Leek is ook nog een oude joodse begraafplaats.

Aan de zuidkant van Leek, tussen Leek en Zevenhuizen, wordt sinds 2006 de wijk Oostindie aangelegd. Ten noorden van de autosnelweg A7 is het bedrijvenpark Leeksterveld in ontwikkeling.

Nienoord
De bekendste attractie is het landgoed Nienoord dat van oorsprong onder Midwolde valt, maar tegenwoordig als onderdeel van Leek wordt gezien. Op het landgoed ligt de borg Nienoord, waarin het Nationaal Rijtuigmuseum is gevestigd. In de kasteeltuin ligt de schelpengrot. Daarnaast is er een groot zwembad (deels overdekt, deels in de openlucht), een midgetgolfbaan en een windhondenrenbaan die in de winter als ijsbaan gebruikt wordt. Op de grote parkeerplaats is een infocentrum over het landgoed ingericht, waar onder meer een film over de historie van het landgoed wordt vertoond. Deze filmzaal wordt ook gebruikt door Filmhuis Nienoord, dat er vrijwel maandelijks films draait.

Op het landgoed Nienoord bevindt zich sinds 1955 openluchttheater Podium Nienoord. Dit wordt gebruikt voor uiteenlopende activiteiten: van kindervoorstellingen tot kerkdiensten, van toneelvoorstellingen tot popconcerten. Aan de rand van het landgoed is landgoedcamping Nienoord gevestigd.

Op het landgoed bevindt zich verder nog een familiepark met onder andere modeltreinen in verschillende schalen, kinderboerderij, een speeltuin en een overdekt gedeelte.

Evenementen
Elk jaar op pinkstermaandag is er de Pinkstermarkt met kermis die al op vrijdag begint. Deze jaarmarkt trekt vele duizenden bezoekers uit de verre omtrek.

Op het evenemententerrein aan de Tolberterstraat in Leek wordt jaarlijks in september een drafsportmeeting georganiseerd. Ten noordoosten van het dorp ligt het Leekstermeer (ook wel Zulthemeer). Vanaf dit meer kan men in de winter als er genoeg ijs ligt naar alle windstreken schaatsen.

Van 1913 tot 1948 had Leek een halte aan de Tramlijn Drachten - Groningen. Na 1948 werd de tramlijn voor reizigersvervoer gesloten en vond over deze lijn alleen nog goederenvervoer plaats. Leek was vanaf dat moment voor openbaar vervoer volledig aangewezen op de autobus. Momenteel (2009) worden deze busdiensten uitgevoerd door Arriva (waar in 1999 de GADO in opging), per 13 december 2009 door Qbuzz. In het kader van de Langman gelden, bedoeld voor de economische ontwikkeling van Noord Nederland is er sprake geweest van de aanleg van een Spoorlijn Groningen - Heerenveen met de mogelijkheid dat de RegioTram Groningen ook naar Leek zal gaan rijden. In mei 2012 hebben de provincie Groningen en Friesland bekend gemaakt dat de Spoorlijn Groningen - Heerenveen er niet komt, omdat de spoorlijn nooit rendabel zal zijn. In september 2012 heeft de gemeente Groningen het project RegioTram Groningen om financiële redenen gestopt. Q-link werd in 2013 bedacht als vervanging voor de door de gemeenteraad van Groningen afgeblazen Regiotram. De meeste lijnen in het Q-link-net zijn gebaseerd op buslijnen zoals deze gepland waren in het Kolibri-plan. Voor de gemeente Leek betekent dit de introductie van de Q-link Lijn 3 (donkerblauw) die rijdt tussen Lewenborg (Groningen) en Leek-Oostindie/Tolbert. De verwachting is dat de komende jaren wordt geïnvesteerd om de Q-link aantrekkelijker te maken en te houden