Inhoud

Helmond (dialect (Helmonds): Héllemond) is een historische stad en gemeente in de provincie Noord-Brabant in Nederland. De gemeente Helmond maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE en stedelijk netwerk BrabantStad.

Kenmerkend voor de stad Helmond is een verleden van metaal- en textielindustrie. De straatnamen die op -wal eindigen duiden op de voormalige omwalling van de vestingstad Helmond, waar het veertiende-eeuwse kasteel onderdeel van was.

De gemeente Helmond kent vier kernen: De stad Helmond en de voormalige dorpen Stiphout, Mierlo-Hout en Brouwhuis. Alle zijn opgenomen als wijken, waarbij Stiphout, Brouwhuis en Mierlo-Hout het dorpse karakter hebben weten te behouden. Zie ook de lijst van wijken in Helmond.

De naam 'Helmond' wordt wel uitgelegd als een samenvoeging van hel, dat 'laaggelegen' zou betekenen, en mond, dat zou verwijzen naar een hoger gelegen, beveiligde plaats.[1] Dit zou dan niets met een helm te maken hebben.

Niettemin verscheen de helm reeds op een zegel uit 1241, toen men de historische betekenis al niet meer kende. Deze zou de versterkte middeleeuwse stad symboliseren. Oorspronkelijk was het een middeleeuwse pothelm. Deze is later aangepast aan de mode en is nu een toernooihelm. De eikentakjes symboliseren de Vrijheid. Het vogeltje in de takjes is een middeleeuwse versiering en heeft geen enkele betekenis.

Helmond is ontstaan vanuit een nederzetting die al voor het jaar 1000 moet hebben bestaan, en werd in 1179 voor het eerst genoemd in een bul van Paus Alexander III. De stad werd in 1225 gesticht door Hertog Hendrik I van Brabant. Helmond heeft geen bewijzen bewaard van de toekenning van stadsrechten, maar algemeen gaat men ervan uit dat deze in dezelfde periode zijn verleend als van nabuur Eindhoven, dus in of rond 1232.

Helmond was eeuwenlang een centrum van textiele nijverheid die zich in de loop van de negentiende eeuw verder ontwikkelde tot een textielindustrie. Deze werd gestimuleerd door de komst van de Zuid-Willemsvaart, die Helmond met 's-Hertogenbosch en verder met noord- en westelijk Nederland verbond en naar het zuiden via Maastricht verder met het Luikse bekken en de Belgische gebieden langs de Maas. Overblijfselen van de textielindustrie zijn enkele villa's van textielfabrikantenfamilies aan het kanaal en aan de Aarle-Rixtelseweg, en twee nog actieve bedrijven, de firma Raymakers en de Vlisco.

Helmond ligt tussen Nuenen en Deurne. Dichtstbijzijnde grote stad is Eindhoven, waarmee het samen een agglomeratie vormt. Verder ligt Helmond aan de Zuid-Willemsvaart en de rivier de Aa.

De gemeente Helmond heeft al verschillende keren buurgemeenten proberen te annexeren. In 1968 lukte dit nog met de gemeente Stiphout en delen van de gemeenten Mierlo (de kern Mierlo-Hout, later 't Hout en nu weer Mierlo-Hout), Deurne (deel van Brouwhuis) en Bakel en Milheeze (de kern van Brouwhuis en de Rijpelberg). In de jaren negentig wilde de gemeente de noordelijke buurgemeente Aarle-Rixtel annexeren. Dit leidde tot hevig verzet in het landelijke kerkdorp. Met de slogan 'Ale blie!' ('Aarle-Rixtel blijft!') wilden zij hun zelfstandigheid behouden. Uiteindelijk is het kerkdorp opgegaan in de nieuwe gemeente Laarbeek en werd dus geen onderdeel van Helmond. De gemeente Helmond richtte nu haar ogen opnieuw op de zuidwestelijke buurgemeente Mierlo. Maar ook de Mierlonaren waren de Helmonders dit keer te snel af. In 1995 werd een klein deel van Mierlo geannexeerd door Helmond voor de bouw van de nieuwe wijk Brandevoort. Het andere deel van Mierlo, dat de gehele kern Mierlo omvatte met ruim 10.000 inwoners, ging in 2004 samen met Geldrop op in de nieuwe gemeente Geldrop-Mierlo.

Sedert de negentiende eeuw is Helmond een industriestad geworden met veel metaal- en textielnijverheid. Dit leidde tot een scherpe verdeling tussen armen en rijken, een tweedeling die ook geografisch tot uiting kwam door de Zuid-Willemsvaart. Veel van de oorspronkelijke industrie is verdwenen, hoewel enkele bedrijven uit die tijd, zoals Vlisco, nog present zijn. De Vlisco is al sinds de negentiende eeuw actief als (zeer) grote exporteur van 'wax-prints' naar Westelijk Afrika en heeft daar een zodanige marktpositie en een zodanig lokaal gekleurde collectie dat men met wat goede wil zou kunnen spreken van de mode-hoofdstad van West-Afrika. Wel zijn er veel nieuwe bedrijven gekomen, waarvan een aantal in de hoogwaardige technologiesector actief zijn. Helmond telt uitgestrekte bedrijventerreinen.

Sedert de jaren zeventig van de twintigste eeuw was het ontwikkelingslaboratorium van VolvoCar in Helmond gevestigd. Later werd dit NedCar en, na de verzelfstandiging ervan, PDE Automotive. Dit werd als een kern voor een te ontwikkelen kenniscentrum voor de automobielindustrie beschouwd. Dit in 2003 geïnitieerde centrum werd High Tech Automotive Campus genoemd. Het beslaat 15 à 20 ha. Hier vindt men ook TNO Automobieltechniek, dat vanuit Delft hierheen verhuisde, wat in 2008 zijn beslag heeft gekregen. Ook het ontwikkelingslaboratorium van het Benteler concern is hier gevestigd, evenals middelbare- en hogere beroepsopleidingen in de automobieltechniek. De stad kent daarnaast 22 bedrijven die als toeleverancier werkzaam zijn voor de automobielindustrie, waaronder het tot de VDL Groep behorende APTS, dat de Phileas bussen heeft gebouwd.

Helmonders worden wel 'kattenmeppers' genoemd, wat hun spotnaam is. Naar verluidt aten ze vroeger katten, of 'dakhazen', hetgeen mogelijk op de toenmalige armoede is terug te voeren. In het Helmonds, een zeer karakteristiek dialect, zegt grootmoeder, die zo'n maaltijd zou hebben genuttigd: Mar jonge, ge kôhnt ut verskil nie zien, en ut smakte goewd. Krek un wild kneen.

Ook kent men het verhaal van kattenvriend Pater Nikodemus, die straatkatten ving en naar de zolder van het klooster bracht, waar ze zich aan de daar aanwezige muizen te goed konden doen.

Helmond heeft een stadsdichter. Sinds 1 januari 2011 is dat Wim Daniëls, die ook Het Helmonds Woordenboek heeft geschreven en de gedichtenbundel Helmond.

Evenementen:
Tegenwoordig komt de kat speels terug in allerlei websites en activiteiten. Een voorbeeld is het festival Jazz in Catstown, dat elk jaar in juni wordt gehouden. Catstown is dan weer de tegenhanger van Lichtstad Eindhoven, dat in september het festival: 'Jazz in Lighttown' organiseert. Een ander evenement dat georganiseerd wordt, zijn de Kasteeltuinconcerten in juli en augustus.

Carnaval:
Carnaval wordt ook groots gevierd in Helmond met onder meer de grootste optocht van het zuiden. Helmond is een echte carnavalsstad; naast de vele carnavalsverenigingen is er een grote vereniging die zich bezighoudt met het stadscarnaval (dat ieder jaar tienduizenden bezoekers trekt): de Keiebijters. Met carnaval heet Helmond dan ook Keiebijtersstad of Kattegat. De benaming keiebijter verwijst, net zoals veel namen van carnavalsverenigingen, naar het plaatselijke verleden, toen de thuisweverij de overheersende bron van bestaan was. De wevers hadden in hun armzalige huizen veel last van de temperatuurschommelingen, wat het verwerken van het garen er niet gemakkelijker op maakte. Om het kettinggaren wat te smeren (vooral bij droogte, om knappen te voorkomen) en wat gladder te maken waardoor de weefspoel er makkelijker doorheen schoot, gebruikte men natuurlijke hulpmiddelen, in dit geval speeksel. Om de speekselproductie te bevorderen werden zaken in de mond genomen die net als kauwgom werkten: soms losse eindjes garenafval (drum genoemd; vandaar de naam van de Gemertse carnavallers als drumknauwers) en ook dus kiezelkeitjes, waar dus de naam Keiebijters aan herinnert.