Inhoud

Rheden is een gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland.

De gemeente Rheden maakt deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen.

De gemeente is genoemd naar de plaats Rheden, een van haar kernen, en ligt ten oosten van Arnhem. De Veluwe fungeert als noordelijke grens en de IJssel als zuidelijke grens. De dorpen liggen als een gordel in deze strook tussen bos en rivier. Het grondgebied van de gemeente omvat enerzijds de stuwwal, heuvels, bossen, heidevelden en beken van de Veluwezoom en anderzijds de IJsselvallei met de als Natura 2000-gebied aangewezen uiterwaarden.

Omdat de twee grootste plaatsen, Velp en Dieren, aan de west- respectievelijk oostrand van de gemeente liggen, is het gemeentehuis in het centraal gelegen dorp De Steeg gevestigd.

Al voor de jaartelling vestigden mensen zich op de Veluwe. De oudste vermeldingen van dorpen van de gemeente Rheden dateren uit de 9e eeuw, te weten Velp en Dieren. Aan de voet van de Veluwezoom ontstonden veel landgoederen, die een vrijwel ononderbroken rij vormden van Arnhem tot Dieren. Voorbeelden zijn Kasteel Middachten (14e eeuw), Kasteel Biljoen (16e eeuw) en Huis Rhederoord (18e eeuw). De landgoederen en hun bewoners verschaften de lokale bevolking werk. De kastelen boden tevens een veilig heenkomen in tijden van onrust.

De gemeente Rheden ontstond in 1573 toen de schoutambten Velp en Rheden samengevoegd werden tot het schoutambt Rheden. De keuze voor de naam Rheden werd gemaakt omdat het Rhedense schoutambt meer inwoners telde. De gemeente werd op 1 januari 1812 verdeeld in twee nieuwe gemeenten: Dieren en Velp. Reeds op 1 januari 1818 werd de oude toestand hersteld.

Tussen 1650 en ca. 1900 waren er in het dorp Rheden zeven buitenplaatsen: Scherpenhof, Den Brink, Heuven, De Kruishorst, Snippendaal (tot 1916 behoorde deze tot De Kruishorst), Rhederhof en Valkenberg.

In de loop van de 19e eeuw vestigden veel renteniers en gepensioneerden zich in de gemeente Rheden, met name in De Steeg en Velp. De nabije aanwezigheid van een stad (Arnhem) en de mooie natuur waren factoren die de groei van de gemeente Rheden stimuleerden. In honderd jaar tijd verviervoudigde het inwoneraantal van 5000 naar 23.000. Het dorp Velp is nu het grootste dorp van de gemeente.

Het wapen van de gemeente Rheden, waarvan de kleuren terugkomen in de vlag van de gemeente, is het wapen van het oude, adellijke geslacht Van Baer (ook geschreven als Baar of Bahr). Dit geslacht, dat zich aanvankelijk Van Rheden noemde, heeft in de middeleeuwen verscheidene bezittingen in Gelderland gehad. Vandaar dat dit wapen ook voorkomt in dat van de gemeente Renkum en de voormalige gemeente Angerlo. De officiële omschrijving is "Van goud, beladen met een rechterschuinbalk van keel, gebroken met een barensteel van drie hangers van lazuur".
Het oorspronkelijke bezit van het geslacht Van Baer/Van Rheden omvatte delen van de Oostelijke Veluwezoom en het aangrenzende IJsseldal. In een akte uit 1342 wordt echter de heerschappij over Velp, Oosterbeek en het Betuuwse Driel overgedragen aan hertog Reinoud II van Gelre. Het bezit van de familie beperkt zich dan tot de Bannerij van Bahr en Lathum op de rechteroever van de IJssel.
De naam Van Rheden moet niet verward worden met die van het geslacht Van Reede of Van Rheede. Dit laatste geslacht is oorspronkelijk afkomstig uit het plaatsje Rhede (Borken) in Westfalen en maakte pas later deel uit van het Gelderse en Utrechtse ridderschap. In de 17e eeuw komt een telg uit dit geslacht door huwelijk in bezit van het in de huidige gemeente Rheden gelegen Kasteel Middachten.

Rheden heeft stedenbanden met de volgende twee steden: