Pekela (Gronings: Pekel) is een gemeente in Noord-Nederland, in de provincie Groningen. Pekela is ontstaan door de samenvoeging van Oude Pekela en Nieuwe Pekela per 1 januari 1990. Sinds enkele jaren is Pekela ambtelijk gefuseerd met Veendam. De ambtelijke organisatie heet De Kompanjie.
De gemeente Pekela bestaat uit de volgende plaatsen: Alteveer (gedeeltelijk), Boven Pekela, Bronsveen, Hoetmansmeer, Nieuwe Pekela, Oude Pekela.
Geschiedenis
Pekela is een typische veenkoloniale gemeente. De geschiedenis van de gemeente geeft dan ook een mooi voorbeeld van de verschillende ontwikkelingsfasen van de doorsnee veenkolonie. Maar er is ook een geschiedenis die teruggaat naar voor de periode dat het veen zich heeft gevormd. Bij het Hoetmansmeer zijn bij opgravingen vondsten gedaan die er op wijzen dat in de streek rond de Pekel A al zo'n 7000 jaar geleden sprake was van menselijke bewoning.
De moderne geschiedenis begint in 1599 als enkele Hollandse en Friese kooplieden de Pekelcompagnie oprichten en enige veengronden langs de Pekel A (wat letterlijk 'zout water' betekent) in het Bourtangermoeras aankopen om dit te ontginnen voor de turfwinning. In de jaren daarna koopt de stad Groningen vrijwel alle gronden op en neemt de turfwinning ter hand.
De ontginning gaat van beneden naar boven, oftewel, deze begint aan de benedenloop van de Pekel A en gaat dan naar het zuiden. Hoe zuidelijker men komt hoe meer de Pekel A gekanaliseerd wordt. Uiteindelijk wordt dit het Pekelder Hoofddiep.
De stad Groningen bepaalt dat de streek niet alleen voor turfwinning mag dienen. De verveners zijn verplicht na het afgraven de gronden in te richten voor de landbouw. De stad stelt daarbij de stadsdrek als meststof beschikbaar. De gronden blijven in handen van de stad en worden uitgegeven in een aangepaste vorm van het beklemrecht. De huurders worden daarom stadsmeijers genoemd.
Het vervoer geschiedt grotendeels over het water. Dat stimuleert zowel de scheepsbouw, als de scheepsvaart. Pekela ontwikkelt zich met Veendam tot het centrum van de Veenkoloniale vaart.
Begin 18e eeuw werd het langgerekte dorp gesplitst in de twee afzonderlijke dorpen: Oude Pekela (tot dan toe 'Beneden Pekela' geheten) en Nieuwe Pekela ('Boven Pekela').
In de landbouw zijn in eerste instantie rogge en haver de hoofdgewassen, maar de grond blijkt toch te arm. Vanaf 1870 wordt massaal overgeschakeld op de fabrieksaardappel. Dat stimuleert het ontstaan van verwerkende industrie. Daarbij ontstaat in Oude Pekela, dat dichter bij de graanschuur van het Oldambt ligt, de kenmerkende strokartonindustrie.
Vanaf de zestiger jaren van de vorige eeuw begint de neergang. De landbouw stoot steeds meer personeel uit, de industrie wordt steeds verder gemechaniseerd. Bij de daardoor noodzakelijke reorganisaties komt het in Pekela meermalen tot felle stakingsacties waarbij de in Oude Pekela geboren voorman van de vroegere CPN Fré Meis een grote rol speelt. Hij kan de teloorgang van de industrie echter niet tegenhouden.
