Winsum is een gemeente in de provincie Groningen. Hoofdplaats van de gemeente is het dorp Winsum.

De huidige gemeente Winsum ontstond bij de gemeentelijke herindeling in de provincie Groningen in 1990. Bij die operatie werden de voormalige gemeenten Adorp, Baflo en Ezinge bij de oude gemeente Winsum gevoegd.

De Hunze liep vroeger langs Winsum. Doordat de Fivel langzaam maar zeker steeds verder verzandde werd de handelsroute via de Hunze steeds belangrijker. Als gevolg daarvan zal al in de vroege middeleeuwen Winsum een handelsnederzetting geweest zijn. Dat blijkt ook uit een oorkonde uit 1057 waarbij de Duitse koning Hendrik IV onder regentschap van zijn moeder de grafelijke rechten over de gouwen Hunsingo en Fivelingo aan de aartsbisschop van Hamburg schenkt, met daarbij onder andere het recht een markt te stichten in Winsum en het recht om munten te slaan. Van enige daadwerkelijke macht van de bisschop is overigens niets bekend. Dat er echter daadwerkelijk Winsumer munten in deze tijd zijn geslagen, blijkt uit vondsten in het Oostzeegebied. Ondanks het oude markt- en muntrecht heeft Winsum, mede dankzij de dominante positie van Groningen, zich echter niet ontwikkeld tot stad.

In 1276 werd in het dorp een klooster door de dominicanen gesticht. Hoewel het in vergelijking met Aduard een betrekkelijk bescheiden vestiging was, heeft het in de zestiende eeuw dienst gedaan als vergaderplaats voor de Staten van de Ommelanden. Na de Reductie van Groningen in 1594 werd het klooster gesloten. Er resteert niets meer van, zelfs de precieze locatie is niet meer bekend.

Op 25 juli 1980 vond er een treinramp bij Winsum plaats, waarbij twee treinen op elkaar botsten. Er vielen daarbij negen doden en tientallen gewonden. In 2005 werd ter gelegenheid van de herdenking van 25 jaar na de treinramp een monument onthuld door de voormalig burgemeester van Winsum, mr. H.J. Bruins Slot.