Inhoud

Emmen (Nedersaksisch: Emm) is een plaats in de Nederlandse provincie Drenthe. Het is de hoofdplaats van de gelijknamige gemeente Emmen.

Emmen vervult een centrumfunctie in de regio Zuidenveld en daarbuiten. Kenmerkend is de bijzondere stedenbouwkundige opbouw, die ook wel de 'open, groene stad' wordt genoemd. Nieuwbouwwijken werden op relatief grote afstand van de bestaande kern gebouwd, om landschappelijk waardevolle gebieden te behouden. De bijnaam van Emmen is Vlinderstad, als indirecte verwijzing naar de aanwezigheid van Dierenpark Emmen.

Ontstaan
Emmen ontstond op het zuidoosten van de Hondsrug en is oorspronkelijk een esdorp. De (deels) nog aanwezige essen en brinken getuigen daar nog van. In een oorkonde van bisschop Andreas uit 1139 is sprake van een hof te Emne. Het is de oudste vermelding van Emmen, waarvoor zowel de namen Emne als Empne als werden gebruikt. De betekenis van Emmen is wellicht de vlakte, het lage land, geheel zeker is dit echter niet. De oorkonde spreekt van een boerderij of een hof, waarvoor verschillende namen werden gebruikt: Hoofdhof, Saalhof, Edele Hof en de Heerenhof. Zekerheid ontbreekt echter of steeds dezelfde boerderij wordt bedoeld.

Prehistorie, Romeinse Tijd en Middeleeuwen
Het gebied waar tegenwoordig Emmen ligt, werd echter al ver voor 1139 door mensen bewoond. De aanwezigheid van hunebedden toont aan dat dit ongeveer vijfduizend jaar geleden al het geval was. Ook de vondsten van onder meer grafheuvels, raatakkers, een veenweg, het Tempeltje van Barger-Oosterveld en het Paar van Weerdinge tonen menselijke bewoning in de prehistorie aan. De allereerste mens(achtig)en die in dit gebied woonden zijn echter de Neanderthalers. Archeologische vondsten(zoals vuurstenen werktuigen van zo'n 40.000 jaar oud door Rieks en Henk Trip) hebben hun aanwezigheid aangetoond. In de Romeinse tijd bestond Emmen als dorp nog niet. Wel zijn er op met name de Emmeres en de Noordbargeres diverse archeologische vondsten uit die tijd gedaan die de aanwezigheid van kleine boerennederzettingen aantonen. Er werden onder meer hutkommen en huisplattegronden uit de 2e tot en met de 6e eeuw aangetroffen. Het gebied was destijds onderdeel van het vrije Germanië. De eerste (houten) kerk in Emmen dateert uit de 8e eeuw; de eerste stenen kerk werd in de 13e eeuw gebouwd. In 1229 werd Emmen, onder leiding van bisschop Wilbrand van Oldenburg, geheel platgebrand als onderdeel van een vergeldingsactie naar aanleiding van de Slag bij Ane. Emmen is op dat moment echter nog een kleine nederzetting en zal dat ook na de wederopbouw lange tijd blijven.<

Ontginning Emmer Venen
Hoewel Emmen zelf op zandrug de Hondsrug ligt, en dus geen veenkolonie is, heeft de ontginning van omringende veengebieden (ook wel de Emmer Venen genoemd) grote invloed gehad op de ontwikkeling van de plaats. Begin 19e eeuw begonnen de eerste pioniers zich te vestigen in de veengebieden rondom Emmen. Zij overleefden in het begin met name door het verbouwen van boekweit. Uit deze tijd stamt ook de Emmerschans, hoewel sommige bronnen beweren dat deze redoute een voorganger kent die stamt uit 1594. Vanaf 1850 werd begonnen met de vervening, maar deze kwam pas rond 1900 echt op gang. De vervening had als gevolg dat er ten zuiden en oosten van Emmen vele nieuwe nederzettingen ontstonden, waaronder Emmer-Compascuum, Erica, Klazienaveen en Nieuw-Amsterdam. De veenarbeiders leefden veelal onder erbarmelijke omstandigheden in plaggenhutten. In 1881 krijgt Emmen haar eerste officiële gemeentehuis. In 1974 werd besloten het pand, op het voorhuis na, te slopen. In 1975 brandde het resterende deel echter af, waarna sloop onvermijdelijk was. Het enige wat nog rest van het oude gemeentehuis van Emmen is een stuk sierplafond, dat tegenwoordig in het trappenhuis van het nieuwe gemeentehuis hangt. In de jaren '20 en '30 liep de turfwinning drastisch terug, door de opkomst van steenkool als brandstof. Een kleine opleving volgde door het gebrek aan steenkool in de Eerste Wereldoorlog, maar veel hielp het niet. Werkloosheid en verdere armoede waren het gevolg en dat zou tot de jaren 50 zo blijven. In Emmen zelf viel de armoede relatief gezien mee. Zo kreeg het in deze jaren diverse nieuwe voorzieningen. In 1935 opende het Noorder Dierenpark (tegenwoordig Dierenpark Emmen) voor het eerst haar deuren, op een deel van de plek waar eerder een landgoed lag: het Willingelandgoed, ook bekend als de Willingekamp. In hetzelfde jaar werd ook de oudheidskamer geopend. In 1938 kreeg Emmen voor het eerst een ziekenhuis: het Diaconessenhuis Emmen.

Tweede Wereldoorlog
In 10 mei 1940 viel het Nazi-regime Nederland binnen en veel troepen trokken via de grens bij Emmen het land binnen. Het verzet in Emmen hield zich bezig met onder meer de hulp aan ontsnapte krijgsgevangen, geallieerde piloten en onderduikers. Het georganiseerd verzet kwam in Emmen, evenals in de rest van het land, na de grote stakingen in de zomer van 1943 tot stand. Het lokale district van de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers begon echter pas in 1943 met het helpen van onderduikers. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog woonden er ruim 180 Joden in Emmen. De meesten van hen werden in de oorlog gedeporteerd naar en vermoord in de vernietigingskampen. In 1951 waren er nog een dertigtal Joden overgebleven. De synagoge van Emmen kwam zonder schade door de bezettingsjaren heen en bestaat nog steeds. De opperbevelhebber van de Duitse Wehrmacht in Nederland, Friedrich Christiansen, kwam op 2 januari 1945 naar Emmen en vestigde zijn hoofdkwartier in de villa De Lindenhof. Vanuit deze villa probeerde de generaal de oorlog te rekken. Het verzet in Emmen gaf aan de geallieerden door dat Christiansen in De Lindenhof verbleef. Op 22 februari 1945 voerden vliegtuigen daarom een bombardement uit op de villa. Enkele woningen werden verwoest en daarbij vielen zes doden. De bommen misten echter hun doel: De Lindenhof bestaat nog steeds en is tegenwoordig een rijksmonument. Op 10 april 1945 kwam het desondanks tot de Bevrijding van Emmen. De bevrijding vond plaats onder leiding van Generaal Maczek, naar wie in Emmen een plantsoen is vernoemd.

Van esdorp naar Open Groene Stad
Na de Tweede Wereldoorlog werd het economische zwakke zuidoosten van Drenthe aangemerkt als ontwikkelingsgebied, waarna er onder meer textiel- en metaalfabrieken werden gevestigd. Met name de komst van Danlon en de ENKA/AKU gaf een belangrijke impuls aan de werkgelegenheid. De industrialisatie maakte nieuwbouwwijken noodzakelijk. Deze werden op relatief grote afstand van de bestaande kern gebouwd, om landschappelijk waardevolle gebieden te behouden. Ook de eerste woonerven werden in het kader van de open groene stad ontwikkeld. Het resultaat was een 'open groene stad', met vloeiende overgangen tussen woon- en natuurgebieden. Met deze bijzondere stedenbouwkundige opzet verwierf Emmen internationale faam. De verantwoordelijk stedenbouwkundige was Niek de Boer. Hij realiseerde zich dat het voor de voormalige veenarbeiders uit de venen rondom Emmen moeilijk zou zijn zich aan te passen aan het leven in een stad. Daarop bedacht hij het concept van de 'Open Groene Stad Emmen', een plaats met een dorps woonmilieu en stedelijke voorzieningen.

Karel Hendrik Gaarlandt, de toenmalige burgemeester van Emmen, beschreef het als volgt: Die open groene stad is een stad waarvan landschappelijke elementen een integrerend deel zijn, omdat ze er aan grenzen, er in doordringen, er in opgenomen zijn; een stad, waar openbare gebouwen, zoals middelbare scholen, ziekenhuizen of andere instellingen centraal kunnen liggen, doch gelijktijdig in een parkachtige omgeving, die men anders op z'n gunstigst slechts aan de periferie zou vinden; een stad ook, waar het contact met de natuur een dagelijkse belevenis kan zijn, zoals dat in grote delen van Emmen het geval is, wat ons in Emmen zo bevalt, wat andere in Emmen zo opvalt, wat de charme is, nogmaals van deze industriële kern. Laat Emmen een stad worden, maar een dorp blijven. Laat Emmen worden wat het worden wil en kan: een open groene stad.

In 2012 werd gestart met het grootste project ooit in Emmen: Centrumvernieuwing Emmen. In totaal wordt er meer dan 500 miljoen euro geïnvesteerd in het centrum. De meest prominente onderdelen van het plan zijn: de verhuizing van het dierenpark, de bouw van een nieuw theater, de aanleg van een verkeerstunnel met daarboven op een nieuw stadsplein en het omvormen van het oude dierenparkterrein tot stadspark.

Landschap
Emmen ligt aan de voet van de Hondsrug, een zandrug met een lengte van 70 km en een hoogte van 20 meter boven NAP, hiermee is het voor Nederlandse begrippen een landschappelijke reus. Het zuidelijkste punt, het Haantjeduin, is met 26,5m boven NAP de hoogste natuurlijke heuvel van Drenthe. De heuvel ligt in de Emmerdennen, één van de bossen van Boswachterij Emmen. Ook één van de hoogste niet natuurlijke heuvels van Drenthe ligt in Emmen; dit is de voormalige vuilnisbelt, omgevormd tot natuurgebied en 45 meter hoog. Vroeger lagen in Emmen twee meren; het Bargermeer en het Emmermeer. Het eerste is tegenwoordig een industrieterrein, het tweede een woonwijk. Deze meren zijn vervangen door twee kunstmatig aangelegde meren in Emmen-Zuid: de Grote Rietplas en de Kleine Rietplas. Vlakbij ligt het Oranjedal en ten zuidoosten van de stad ligt het natuurreservaat Bargerveen.

Woonwijken
Emmen bestaat uit acht grote woonwijken en een aantal kleinere wijken. Het oudste deel van de stad is het huidige centrum. Daarbij kwamen vanaf de jaren 50 de eerste grootschalige nieuwbouwwijken. De oostelijke wijken Angelslo en Emmerhout trokken tijdens de bouw veel (inter)nationale aandacht, dankzij de open, groene opzet en de introductie van woonerven. Tegenwoordig is ook het voormalige dorp Barger-Oosterveld een wijk van Emmen. Momenteel wordt volop gebouwd aan Emmens achtste grote nieuwbouwwijk, de Delftlanden. Daarnaast worden ook enkele bestaande wijken momenteel verbeterd, in het kader van Emmen Revisited.

Anno 2009 vormt Emmen één van de economische kernzones van Noord-Nederland met ruim 47.500 arbeidsplaatsen en circa 5.500 bedrijven. Hoewel de negatieve spiraal definitief doorbroken lijkt, is het werkloosheidspercentage in Emmen nog steeds één van de hoogste van Nederland. Ongeveer 9% van de bevolking is werkloos.

Industrie en glastuinbouw
Met meer dan 1000 hectare industrieterrein heeft Emmen de grootste industrieconcentratie in Noord-Nederland. Onder andere de multinationals Teijin Aramid, Acordis en DSM zijn in Emmen gevestigd. Emmens belangrijkste bedrijventerrein, Bargermeer, is het grootste bedrijventerrein van Noord-Nederland.

Daarnaast heeft Emmen het grootste tuinbouwareaal van Noord-Nederland, ongeveer 300 hectare, verdeeld over drie tuinbouwgebieden, te weten Erica, Klazienaveen en Rundedal.

Winkelen
In het midden van het centrum treft men een groen hart (de voormalige brink, nu de Markt) aan met bomen rond de Grote Kerk. Aan weerszijden van dit groene hart ligt het stadscentrum van Emmen. Het zuidelijke deel wordt gevormd door de overdekte winkelcentra de Vlinder en de Weiert. Tezamen vormen zij het grootste overdekte winkelcentrum van Noord-Nederland. Het noordelijke deel, bekend onder de naam Het Oude Centrum, is het meer historische deel van het centrum. De koopavond is op donderdagavond en tevens zijn er jaarlijks enkele koopzondagen. Op de Markt wordt elke vrijdag van 08.00 - 14.00 uur de weekmarkt gehouden. Daarnaast is er in de maanden juli en augustus elke dinsdag van 08.00 - 18.00 uur een combinatie van warenmarkt en vlooienmarkt, de zogenaamde Vlindermarkt. Elke eerste zaterdag van de maand is er in de Dalipassage een versmarkt en tijdens koopzondagen is er een braderie en vlooienmarkt op het marktplein. Naast het stadscentrum beschikt Emmen over 7 wijkwinkelcentra, een klein stationswinkelcentrum (Autorama), een bedrijventerrein voor grootschalige detailhandel (Nijbracht Center) en een meubelboulevard.

Brandweer
In de stad is een beroepskorps van de brandweer gevestigd. Dit geeft ook leiding aan drie vrijwillige korpsen elders in de gemeente (Emmer-Compascuum, Klazienaveen en Schoonebeek). Onder de beroepsbrandweer van Emmen vallen daarnaast ook de vrijwillige korpsen van de gemeente Borger-Odoorn. Een nieuw brandweercomplex werd in 2012 gerealiseerd aan de Nijbracht in Emmen.

Gezondheidszorg
Naast diverse zorginstellingen heeft Emmen een regionaal ziekenhuis: het Scheper Ziekenhuis. Het Scheper Ziekenhuis telt ruim 1500 medewerkers, 80 medisch specialisten en heeft 381 bedden (stand 1 februari 2007). Verder zijn er drie ambulanceposten, in Emmen-Centrum, Emmen-Noord (Emmer-Compascuum) en Klazienaveen.

Politie
Binnen de stad en de gemeente zijn twee politie-eenheden te vinden: Emmen-Centrum en Emmen-Zuid. De eenheid Emmen-Centrum omvat naast het noordelijke deel van de eigen gemeente, ook de gemeente Borger-Odoorn. Er zijn bureaus in Emmen-Centrum en Borger. De eenheid Emmen-Zuid omvat het zuidelijke deel van de gemeente en heeft bureaus in Emmen-Zuid en Klazienaveen.

Rechtspraak
In het centrum is een kantongerecht gevestigd, met als verzorgingsgebied, naast de eigen gemeente, ook de gemeenten Borger-Odoorn en Coevorden. Van 1940 tot 1945 heeft in dit gebouw de NSB gezeten. Het kantongerecht sluit op 1 april 2014 zijn deuren.

Overheidsinstanties
In Emmen zijn diverse overheidsinstanties te vinden, waaronder vestigingen van de Belastingdienst, douane, Kamer van Koophandel en het UWV. Daarnaast is ook de Dienst Ziektekostenvoorziening Overheidspersoneel (DZVO) van het Ministerie van Binnenlandse Zaken gevestigd in de stad.

Weg
Emmen is per autosnelweg vanaf Hoogeveen bereikbaar via de Rijksweg 37, die aansluit op de A31 in Duitsland. Ook de Rijksweg 34 loopt langs Emmen, die verbinding geeft met Groningen, Assen en Hardenberg. In de stad zelf zorgen vooral de Rondweg, de Boermarkeweg, de Dordsestraat en de Hondsrugweg voor de verkeersdoorstroming. Van de laatste wordt op dit moment een tunnel gemaakt ter hoogte van het centrum.

Spoor
Emmen is sinds 1905 via een spoorlijn verbonden met Zwolle. Hier rijdt twee keer per uur een trein (sinds december 2012 gereden door Arriva, waarvan één keer per uur een sneltrein die onderweg stopt in Emmen Zuid, Nieuw-Amsterdam, Coevorden, Hardenberg, Mariënberg, Ommen en Dalfsen. Binnen Emmen liggen de stations Emmen en Emmen Zuid. Deze door de NOLS aangelegde lijn liep aanvankelijk door naar Stadskanaal, maar in 1945 werd dit deel van het traject gesloten voor reizigersvervoer. Sinds 1979 (opbraak Emmen-Weerdinge) is Emmen een kopstation. In april 2011 is tussen de wijken Bargeres, Rietlanden, de in aanbouw zijnde wijk Delftlanden en het bedrijvenpark Waanderveld het nieuwe spoorwegstation Emmen Zuid in gebruik genomen. Dit dient als vervanging van station Emmen Bargeres, dat sinds die tijd gesloten is.

Bus
Emmen is met meer dan 20 buslijnen te bereiken.

Lucht
Heli Holland Emmen, een professioneel uitgeruste helikopterhaven aan het kanaal A in Emmer-Compascuum. Verder is er op drie kwartier rijden van Emmen een luchthaven, Luchthaven Eelde en op twintig minuten rijden de grasbaan van Vliegveld Hoogeveen, speciaal voor kleine zakelijke vluchten.

Voetbal
FC Emmen behoort sinds 1985 tot de betaald voetbalclubs en speelt sindsdien in de eerste divisie. Thuiswedstrijden worden afgewerkt in het Univé Stadion, dat vroeger De Meerdijk heette. Hoewel de club al meermalen de nacompetitie behaalde bleef promotie naar de eredivisie tot op heden uit. De hoogst spelende amateurclub van Emmen is WKE dat uitkomt in de Topklasse.

Handbal
Handbalclub E&O, wat Emmen en Omstreken betekent, speelt met zowel het eerste heren- als damesteam op eredivisie-niveau. De heren werden al diverse malen landskampioen. De heren en de dames speelden diverse keren in Europese toernooien. Thuiswedstrijden worden afgewerkt in de Harwig Arena, de voormalige Sporthal Angelslo. Hier worden ook met enige regelmaat wedstrijden en toernooien van het Nederlands handbalteam afgewerkt.

Overig
Voor de amateursporters zijn er in Emmen 9 sportparken, 5 sporthallen, 10 gymzalen, een voetbalstadion, een atletiekstadion en een honkbalstadion. Er zijn meer dan 80 sportverenigingen, waaronder ook een aantal verenigingen speciaal voor gehandicapten. Emmen telt drie overdekte zwembaden, waaronder Aquarena.