Inhoud

Den Helder is de noordelijkste gemeente op het vasteland van de Nederlandse provincie Noord-Holland.

Bij Den Helder ligt de belangrijkste marinebasis van Nederland. Den Helder is ook een belangrijk knooppunt in de offshore-activiteiten op het Nederlandse deel van de Noordzee. Niet alleen is Vliegveld de Kooy het belangrijkste knooppunt voor personenvervoer van en naar productieplatforms, ook komen er veel pijpleidingen aan land en is er een grote gasbehandelingsinstallatie van de NAM.

Het grondgebied van de huidige gemeente Den Helder behoorde in de Vroege middeleeuwen tot de gouw Texla. Huisduinen is de oudste kern van de huidige gemeente. Later ontstond Den Helder. In de 19e eeuw kende Den Helder een grote bloei door de aanwezige marine. De stad breidde uit richting het oosten, waar de havens lagen. De historische binnenstad ("De Oude Helder") lag ten westen van het huidige centrum. Deze binnenstad werd in 1944 door de Duitsers afgebroken. Het huidige Den Helder heeft daarom een relatief moderne aanblik met vooral 19e en 20e-eeuwse panden. Tot 1929 was Helder de gangbare naam, in de volksmond ook wel de Helder. Op 20 juli 1928 werd dit veranderd en sindsdien heet de gemeente officieel Den Helder.

Het dorp Helder ontstond rond 1500, een paar kilometer boven het dorpje Huisduinen. In die tijd was het stuk land waar de dorpen lagen nog een eiland. Tijdens de Allerheiligenvloed in 1570 werden stukken duin weggeslagen en gingen de kernen van Huisduinen en Helder verloren. De dorpen werden verder landinwaarts opnieuw opgebouwd. Toen in 1610 tussen Huisduinen en Callantsoog de zanddijk werd gerealiseerd was het gebied geen eiland meer.

Het oorspronkelijke dorp Helder lag ter hoogte van wat nu de wijk Oud-Den Helder is, het gebied dat tot 1944 het historisch centrum van de stad was. Het dorp lag wel iets verder in de zee, die in de 17e en eeuw nog niet zoveel land had weggeslagen als nu. De bevolking van het dorp leefde van de visserij en van het loodswezen. In het dorp stond een houten protestantse kerk, een stolpkerk. Later werden er ook een vermaning, een katholieke schuilkerk, een oud-katholieke kerk en een synagoge in gebruik genomen: het dorp werd meer en meer een stadje.

Ten oosten van het dorp Helder was een natuurlijke baai ontstaan, het Nieuwe Diep, die door uitdieping uitstekend kon worden omgevormd tot haven. Deze haven zou veel meer bescherming bieden dan de Rede van Texel. In 1779 liet stadhouder Willem V de mogelijkheden van een nieuwe haven onderzoeken. Er was veel tegenstand vanuit de steden Hoorn, Enkhuizen en Medemblik, die in een concurrerende haven een serieuze bedreiging zagen voor de toch al kwakkelende economie in de Zuiderzeehavens. Toch werd er in 1781 besloten het Nieuwe Diep voor zeeschepen geschikt te maken en in 1782 waren de eerste werkzaamheden al gedaan. In de jaren erna werd de haven verder uitgediept tot er een moderne getijhaven ontstond. Voor het "dorp" Den Helder brak een periode van voorspoed aan.

Aan de bloei van Den Helder kwam een abrupt einde in 1940, toen Nederland werd bezet door nazi-Duitsland. De marinecomplexen werden door de bezetter in gebruik genomen, wat voor de geallieerden aanleiding was de stad te bombarderen. De nachtelijke bombardementen troffen helaas vaak burgerdoelen. De veiligheid van de bewoners kon niet meer worden gegarandeerd. Op 25 juni 1940 werd daarom besloten tot evacuatie. Inwoners moesten 's nachts elders onderdak vinden. Overdag ging, zeker in het begin van de evacuatie, het leven in de stad gewoon door. De bakkers bakten brood, de winkels waren geopend, de treinen reden... Maar hoe langer de evacuatie duurde, hoe meer mensen wegbleven. Grote delen van de stad raakten onbewoond.

Ondertussen begon de afbraak van het oude centrum. De Duitsers hadden een vrij schutsveld nodig voor een eventuele Engelse invasie. De Atlantikwall vereiste de sloop van alle bebouwing langs de zeedijk. Niet alleen 19e-eeuwse panden langs de Kanaalgracht en de Weststraat werden afgebroken, ook de complete Oude Helder "de 18e-eeuwse binnenstad" viel ten prooi aan de slopershamer.

Toen de stad in 1945 bevrijd werd, keerde maar een klein deel van de bewoners terug. Niet alleen was een deel van hen slachtoffer geworden van de oorlogshandelingen en de holocaust, ook overlevenden stelden hun terugkeer uit. Het was immers niet zeker of de marine en dus de werkgelegenheid, na de oorlog in de gehavende stad zou terugkeren.

Den Helder is bekend als de thuisbasis van de Koninklijke Marine, die een belangrijke werkgever voor de stad en de omgeving is. De meeste marine-activiteiten zijn dan ook in of nabij de stad geconcentreerd: de meeste schepen hebben hun thuishaven in de Nieuwe Haven. Daarnaast is er een (onderhouds-) werf, zijn er diverse werkplaatsen en opleidingen (onder andere het Koninklijk Instituut voor de Marine (K.I.M.) en zijn nabij de stad nog een Maritiem Vliegkamp De Kooy en een marinierskazerne (de Joost Dourleinkazerne op Texel).

De meeste inwoners van de gemeente Den Helder wonen in de gelijknamige stad, globaal genomen ongeveer 41.000. De belangrijkste delen van Den Helder zijn Nieuw-Den Helder, De Schooten en de Helderse binnenstad. De andere inwoners van de gemeente wonen in de dorpen Julianadorp (rond de 13.000) en in Huisduinen (ongeveer 500). Het aantal inwoners daalt al sinds 1985 toen het een piek van 64.000 bereikte.