Inhoud

Best is een plaats en gemeente in de provincie Noord-Brabant, gelegen in de Kempen. Het grondgebied van de gemeente behoorde vroeger tot de gemeente Oirschot, maar is er in 1819 van afgesplitst om een zelfstandige gemeente te vormen.

De plaats ligt geografisch gezien op de splitsing Eindhoven - Tilburg en Eindhoven - 's-Hertogenbosch. Binnen de gemeentegrenzen liggen 2 andere kernen: Aarle en De Vleut. De gemeente Best maakt deel uit van het kaderwetgebied SRE.

In de regio werden vroeger veel klompen gemaakt, dit is nog zichtbaar aan de vele populieren in het landschap. Ook is er een verwijzing in de naam tijdens het carnaval: Klompengat. Schoenenfabriek Bata en later Philips Medical Systems hebben het dorpje zeer sterk laten groeien.

De eerste bewoners die op Bests grondgebied woonden, dateren uit 1700 v.Chr. Dit blijkt uit opgravingen in de Aarlese Heide ten zuiden van het Wilhelminakanaal. Andere vondsten stammen van de Keltische Cultuur zoals de urnen uit de La Tènetijd van 500 v.Chr.. Bij één van de gevonden grafheuvels werd een vorm aangetroffen die sterk herinnert aan de aanleg van Keltische tempeltjes. In een andere grafheuvel werden vormen en tradities uit de oudere bronstijd van 1700-800 voor Christus ontdekt.

Best hoorde aanvankelijk tot de gemeente Oirschot en bestond uit de buurtschappen Naastenbest en Verrenbest. Daarnaast waren er de buurtschappen Aarle en De Vleut, die tot heden een landelijk karakter hebben behouden.

Aanvankelijk bestond er een houten kapel, naar verluidt op de plaats waar Sint-Odulphus werd geboren. Een document uit 1378 maakt voor het eerst melding van deze kapel. Kerkdiensten vonden echter nog te Oirschot plaats. De kapel kon in 1437 door een stenen gebouw worden vervangen. Een rector voor deze kapel werd door het kapittel te Oirschot benoemd. Deze mocht echter alleen in het winterseizoen missen opdragen. Dit gebod omzeilde men door een vervanger aan te stellen die tijdens het zomerseizoen de mis opdroeg.

Wrijvingen met het kapittel culmineerden in een overval van de kapel, in opdracht van het kapittel, tijdens het opdragen van de mis in 1497, waarbij geld en misbenodigdheden werden ontvreemd. Dit leidde tot een vonnis van de kerkelijke rechtbank, waarbij de deken van Oirschot werd veroordeeld. De wrijvingen met het kapittel kwamen voort uit het dreigende verlies van inkomsten voor deze Oirschotse instelling.

De zelfstandige Sint-Odulphusparochie kwam uiteindelijk tot stand in 1553, waarmee de kapel tot kerk werd gepromoveerd. In 1628 werd de houten Sint-Annakapel te Aarle vervangen door een stenen gebouw. Doch na 1648 werden kerk en kapel door de protestanten gevorderd. De katholieken konden vanaf 1672 een schuurkerk betrekken, echter op 31 december 1794 vorderden de katholieken hun oorspronkelijke kerk weer terug. Dit werd aldus de eerste kerk die weer in handen van de katholieken kwam,aangezien de teruggave pas in 1798 officieel werd geregeld.

In 1828 werd Joannes Zwijsen pastoor te Best. In 1856 werd de pastorie gebouwd die tot op heden bestaat, en in 1864 kwamen de Zusters van Liefde naar Best. In 1882 werd de nieuwe Sint-Odulphuskerk ingewijd waarvan de bouw in 1880 begon. Men wilde eerst de toren van de oude kerk handhaven, maar deze was naar verhouding te klein. In 1884 werd de nieuwe toren gebouwd, maar daarmee was de oorspronkelijke historische kerk verdwenen.

De Sint-Odulphuskerk werd zwaar beschadigd tijdens een beschieting door de Duitse bezetter op 17 oktober 1944. De bevrijding van Best door de 15e Schotse divisie vond plaats op 24 oktober 1944. In 1960 was de kerktoren weer hersteld en nadien vonden nog een aantal restauratieprojecten van de kerk plaats.

Sint-Odulphus is de patroonheilige van Best. Zijn levensloop is nauw verweven met de folklore en traditie van Best. De eerste documenten omtrent de Odulphusverering in Best dateren uit 1421. Het vroegste jaartal dat in verband kan worden gebracht met de verering van Odulphus is 1150. In een brief van omstreeks 1480 wordt vermeld dat de relieken van Sint-Odulphus in 1150 werden verplaatst.[2] Een legende verhaalt dat de heilige op jonge leeftijd, nog in opleiding zijnde in Oirschot, ooit een prijs is misgelopen en toen twijfelde aan zijn vermogen om de opleiding af te maken. Op weg naar huis ontmoette hij een engel die hem een gouden appel gaf, waarop zijn zelfvertrouwen weer terugkeerde. De betreffende akker werd Odulphusakker genoemd.

Momenteel prijkt Sint-Odulphus op het gemeentewapen van Best. Ook het plaatselijke schuttersgilde is naar de heilige vernoemd.

Terwijl ten westen van Best heide-ontginningen liggen waarop een nieuwbouwwijk is verrezen, liggen ten zuiden van Best enkele droge terreinen, die doorsneden worden door het Wilhelminakanaal, het Beatrixkanaal en een aantal autosnelwegen. Hoewel deels omgezet in bedrijventerreinen, is een deel van de Aarlese Heide intact gebleven. Dit voornamelijk met naaldbos begroeid terrein sluit aan op het militair oefenterrein van de Oirschotse Heide.

In het zuiden ligt, op het grondgebied van de gemeente Eindhoven, de Ekkersrijt, een deels vergraven beekje. In het oosten vindt men de Nieuwe Heide, een voornamelijk met naalbos beplant dekzandgebied, waarin zich nog een vennencomplex bevindt: het Langven. Ook zijn er nog enkele heiderestanten. Hier zijn wandelingen uitgezet die beginnen bij het Joe Mann natuurtheater.

Ten noorden van Best strekt zich in zowel oostelijke als westelijke richting een oud cultuurgebied uit, waarin we oude buurtschappen zoals Aarle en Vleut aantreffen, met nog enkele fraaie langgevelboerderijen. Dit is het domein van de voormalige klompenindustrie. Naar het noorden toe gaat dit cultuurgebied over in de natuurgebieden van Het Groene Woud, bestaande uit min of meer vochtige loofbossen, afgewisseld met stukjes cultuurland, op leemhoudende bodem. Dit gebied leent zich uitstekend voor fietstochten.

In de omgeving van Best kan men hier en daar Knolsteenbreek aantreffen.

Hoewel Best oorspronkelijk vooral een agrarische gemeente was heeft het zich mede door haar gunstige ligging aan kanalen (Wilhelminakanaal en later ook Beatrixkanaal), verkeerswegen en een spoorweg ontwikkeld tot een industriegemeente. In de laatste decennia van de 20e eeuw heeft men ook diverse autosnelwegen aangelegd hetgeen geleid heeft tot neveneffecten zoals de bouw van enkele hoge reclamemasten. De spoorweg werd langs het centrum van Best door een tunnel geleid, waardoor de plaats niet langer in tweeën werd gesplitst en ook de geluidsoverlast afnam.

Oorspronkelijk ontwikkelde zich de klompenindustrie, dankzij de rijkdom aan populieren, doch later werd ook een belangrijke schoenfabriek gevestigd door het Tsjechische bedrijf Bata. Deze werd gevolgd door vestigingen van het tricotagebedrijf Tricotbest, dat tegenwoordig een groothandel in ondergoed is, en het aannemingsbedrijf IBC, tegenwoordig gefuseerd tot Heijmans IBC. Dit bedrijf maakt onder meer voorgefabriceerde betonelementen. B&G Best is een grote fabrikant van hekwerken en toegangsbeveiligingssystemen. De Makro te Best is een hypermarkt voor detailhandelaren waarvoor een pasjessysteem bestaat dat echter dermate soepel wordt gehanteerd dat zeer vele particulieren er eveneens hun inkopen doen. Brabant Pers (tegenwoordig onderdeel van Wegener) heeft een grote drukkerij voor dagbladen zoals het Eindhovens Dagblad. De parel op industrieel terrein is echter wel de vestiging van Philips Medical Systems, een onderdeel van Philips dat geavanceerde medische apparatuur maakt, zoals NMR scanners. Hier werkten in 2007 ongeveer 2500 mensen, alsmede 500 externe krachten. Best is voor Philips Medical het centrale ontwikkelings- en productiecentrum voor röntgen (waaronder chirurgie- en cardiovasculaire systemen), magnetische resonantie (MRI) en medische informatietechnologische systemen. Meer dan de helft van de medewerkers is werkzaam in de productontwikkeling.

Het gebied Sint-Oedenrode-Schijndel-Veghel-Best is altijd een belangrijk klompencentrum geweest. Dit kwam mede vanwege de zeer geschikte grond voor de aanplant van populieren, een boom die naast wilg het beste hout geeft voor het maken van klompen. Best had in 1850 23 klompenmakerijen. Nu telt Best nog enkele hiervan, met hoofdzakelijk gemechaniseerde arbeid. In Best was ooit eens een museum over klompen gevestigd. Kort na 1900 is de klompenindustrie sterk teruggelopen. Dit was het gevolg van enerzijds de invoer van goedkopere klompen uit België, anderzijds door de opkomst van de schoen. Best heeft naast de klompenindustrie nog andere industrieën gekend zoals de boter- en sigarenproductie, de steenfabricage en enkele houtverwerkende industrieën.