Inhoud

Renswoude (betekenis: Rhenen-s woude, uit de tijd dat dit grondgebied nog bij Rhenen hoorde), is een gemeente en plaats in de Nederlandse provincie Utrecht. De gemeente ligt in de Gelderse Vallei en op het grondgebied ligt de solitaire Emminkhuizerberg.

Al in 855 werd Renswoude als silva Hrenhem (het Rhenense woud) genoemd in een oorkonde. De nederzetting Renswoude is echter veel minder oud. Die ontstond eigenlijk pas rond 1400. Renswoude bestond toen uit een versterkt huis, de Borgwal genaamd, en een aantal verspreid liggende boerderijen. In 1638 stichtte Johan van Reede een dorp bij de voormalige Borgwal. Dit bestond uit de huidige Dorpsstraat, met hierlangs wat lintbebouwing. Hiernaast ontstonden er nog twee achterwegen, de huidige Molenstraat en de Kerkstraat. Ook liet Van Reede het kasteel Renswoude (1654) en de koepelkerk (1639, naar een ontwerp van Jacob van Campen) bouwen.

Kerk van Renswoude
In 1674 werd Renswoude een zogenaamde "Hooge en vrije heerlijkheid," een gebied met een eigen onafhankelijke rechtspraak. Uit deze heerlijkheid werd in 1795 de gemeente Renswoude gevormd. Pas in 1818 werden de grenzen van de gemeente officieel juridisch vastgesteld. Het was echter al eeuwen duidelijk hoe de grenzen liepen.

Recente geschiedenis
Plannen voor grenswijzigingen en gemeentelijke herindelingen hebben een prominente rol gespeeld in de geschiedenis van de gemeente Renswoude. Een belangrijke grenswijziging vond plaats op 1 januari 1960. Toen verloor Renswoude grote stukken van haar grondgebied aan Veenendaal en Scherpenzeel. Het ging hier onder andere om de Emminkhuizervenen. Dit gebied besloeg ongeveer 150 hectare.

De gemeente telt 5.062 inwoners (1 maart 2016, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 18,52 km². Binnen de gemeentegrenzen liggen geen andere kernen.

Renswoude is met dit inwoneraantal de kleinste gemeente in de provincie Utrecht, en bovendien ook één van de kleinste gemeenten in Nederland. De bevolking is de afgelopen tien jaar met ruim 8% gegroeid. In deze zelfde periode trad er in de hele provincie een groei op van eveneens ruim 8%; Renswoude kent dus een gemiddeld groeipercentage. Deze groei is niet bepaald geleidelijk gegaan; tot en met 1995 lag de bevolkingsomvang rond de 3.700 en daarna werd plots de sprong gemaakt richting de 4.000 inwoners. Dit had vooral te maken met de realisatie van de nieuwe wijk Spikhorst, in 1995.

Renswoude is vooralsnog de kleinste zelfstandige gemeente in de provincie Utrecht. Al jaren waren er plannen voor een samenvoeging met Woudenberg en Scherpenzeel. Deze gemeenten waren voorstander, het college en de gemeenteraad van Renswoude echter niet. Op 26 september 2007 was er een referendum met als onderwerp de zelfstandigheid van Renswoude. Met een percentage van 83,7 was de opkomst hoog. 98,4% van de kiezers stemde voor zelfstandigheid, 1,6% tegen. De maatschappelijke weerstand tegen een gedwongen fusie met Woudenberg en Scherpenzeel bleek ook uit een fakkeloptocht in 2008 bij de hoorzitting van de provincies Utrecht en Gelderland, waarbij 1.500 van de 4.600 inwoners hun ongenoegen uitten tegen de fusie. Dit terwijl in de gemeenten Scherpenzeel en Woudenberg slechts enkele burgers kwamen opdagen bij soortgelijke hoorzittingen.

Renswoude blijft voorstander van zelfstandigheid. Renswoude is één van de weinige gemeenten in Nederland die nog een eigen woningbedrijf heeft.

De gemeente Renswoude ziet op de lange termijn, in het eventuele geval dat taken niet meer zelfstandig uitgevoerd kunnen worden, meer heil in een vrijwillige samenwerking Veenendaal (ca. 62.000 inwoners) dan in een gedwongen fusie met de 2 buurgemeenten Woudenberg en Scherpenzeel (samen ca. 21.000 inwoners). In verband hiermee is er dan ook een samenwerkingsovereenkomst tussen Renswoude en Veenendaal getekend. Op 9 maart 2010 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel tot herindeling van Renswoude, Woudenberg en Scherpenzeel controversieel verklaard. Uiteindelijk heeft de minister van Binnenlandse Zaken bij brief van 5 juli 2011 laten weten het fusie wetsvoorstel in te trekken. Hiermee is een herindeling (op korte termijn althans) definitief van de baan.

In Renswoude zijn 2 kerken, 1 supermarkt en enkele andere winkels. Ook zijn er 2 tankstations, een badmintonvereniging, een voetbalvereniging, een sportschool, een volleybalvereniging, een gymnastiekvereniging, een muziekvereniging, een oranjevereniging en een tennisvereniging. Het dorp geniet enige bekendheid omdat het tijdens verkiezingsavonden als één van de eerste gemeenten de uitslag bekendmaakt, in competitie met onder andere Schiermonnikoog en Rozendaal.


De lokale radiozender Midland FM is gericht op Renswoude, Scherpenzeel en Woudenberg, de lokale tv-omroep Dorp en streek tv, is gericht op Maarn, Maarsbergen, Renswoude, Scherpenzeel, Woudenberg, Rhenen en Elst.

Renswoude heeft twee scholen, beide protestants-christelijke basisscholen en onderdeel van de scholengemeenschap VPCO De Viermaster.